Został zlokalizowany na zewnątrz obwałowań ziemnych z fosą, w sąsiedztwie dawnych nekropolii katolików oraz kalwinów, ale był spośród nich wysunięty najdalej na wschód. Żydowski kirkut, liczący w 1833 r. ok. 3 hektarów, był też największym spośród cmentarzy wszystkich czterech wyznań w Lesznie, położonym po południowej stronie współczesnej Al. Jana Pawła II, po wschodniej stronie ob. SP nr 7, która separuje jego historyczny obszar od terenów dawnego cmentarza katolickiego, znajdującego się po jej stronie zachodniej. Teren cmentarza był tak duży, gdyż nekropolia dzieliła się na części męską, żeńską i dziecięcą, a w dodatku Żydzi nie dopuszczali ponownego pochówku na już istniejącym grobie, którego nie wolno było też zniszczyć.

Początki żydowskiej nekropolii przypadają również na początek XVII w., kiedy to w 1626 r. leszczyńscy wyznawcy judaizmu otrzymali osobną dzielnicę w mieście, położoną po zachodniej stronie ob. ul. Gabriela Narutowicza (Kaiser Friedrichstrasse) oraz teren pod cmentarz. Już w końcu lat 30. XVII w. Żydzi zostali zobowiązani do ogrodzenia terenu kirkutu oraz budowy domu przedpogrzebowego. W XIX w. na terenie nekropolii istniały dom przedpogrzebowy oraz wolno stojąca Tahara, stanowiąca miejsce rytualnego oczyszczenia zwłok. Właściwy dom przedpogrzebowy został rozbudowany ok. 1907 r. o absydę według projektów zatrudnianych przez leszczyńskie środowisko żydowskie wrocławskich architektów Paula i Richarda Ehrlichów. Równocześnie wzniesiono wówczas w północno-zachodnim narożu kirkutu licowany cegłą budynek grabarza, istniejący do dziś (ob. Agencja Ubezpieczeniowa Allianz przy Al. Jana Pawła II).

Na początku XX w. żydowska nekropolia uchodziła za miejsce niemal magiczne, chrakteryzujące się bardzo starymi nagrobkami (macewami) chowanych tu wyznawców judaizmu. Opiewający uroki Leszna pierwszej dekady XX w. Hans Dünnhaupt o żydowskim kirkucie pisał: Szczególne wrażenie robi w Lesznie cmentarz żydowski, najstarszy kamień nagrobny nosi datę 28 Siwan 1667 r. i leży na grobie Gütel, córki asesora rabinackiego Nathana; drugi z najstarszych jest kantora Benjamina, syna Jeruchama, trzeci Mosesa – syna Tobiasa. Z kolei Bronisław Świderski w latach 20. XX w. zauważył, iż Obszar cmentarzyska świadczy o wielkiej ilości Żydów mieszkających niegdyś w naszym mieście.

Olbrzymia nekropolia żydowska przetrwała w Lesznie do 1939 r., kiedy to wraz z okupacją nazistowską rozpoczęła się jej dewastacja. Nagrobki porozbijano, potłuczono i użyto jako podbudowę przy budowie dróg, a na terenie cmentarza zorganizowano tartak. Po 1945 r. zlikwidowano pozostałości nekropolii, a na sporym jej terenie zbudowano osiedle bloków wielorodzinnych (70. XX w.). Sam budynek przedpogrzebowy po II wojnie światowej użytkowano przez lata jako galwanizernię.

W 1992 r. Dom Przedpogrzebowy został wpisany do rejestru zabytków i wspólnie z niewielkim terenem przekazany Muzeum Okręgowemu w Lesznie, które poddało obiekt pracom remontowo-konserwatorskim. Wewnątrz i na skwerze wokół budynku urządzono Dział Judaistyczny Muzeum Okręgowego. Złożono tu w sumie 400 macew i ich fragmentów, z których ponad 350 pochodziło z cmentarza leszczyńskiego. Najstarsza macewa pochodzi z 1700 r., ale zdecydowana większość to obiekty z XIX i XX w., wykonane w piaskowcu.

Bibliografia:

- Archiwum Państwowe w Lesznie, Akta miasta Leszno.

- Dünnhaupt Hans, Lissa in Posen. Ein Städtebild, Lissa 1908.

- Maćkowiak Mirosława, Kirkut w Lesznie, [w:], Leszczyńskie cmentarze, pod red. J. M. Halec, Leszno 2010.

- Świderski Bronisław, Ilustrowany opis Leszna i ziemi leszczyńskiej, Leszno 1928.

- Urbaniak Miron, Modernizacja infrastruktury miejskiej Leszna w latach 1832–1914, Poznań 2009.