Dawny cmentarz ewangelicki (pocz. XVII–1955/70. XX w.)
Nekropolia powstała na początku XVII w. po południowej stronie ewangelickiego kościoła Krzyża. Chowano tu głównie parafian zboru luterańskiego Krzyża. Na cmentarzu spoczywali zasłużeni dla życia gospodarczego i społecznego Leszna ewangelicy, których nagrobki i grobowce prezentowały często wysoki poziom artystyczny. Cmentarz zlikwidowano w 1955 r., a część nagrobków przeniesiono do lapidarium przy kościele św. Krzyża.
Former Evangelical cemetery (beginning of the 17th century–1955/ 1970s)
The necropolis was established at the beginning of the 17th century on the south side of the Church of St.Cross. It was a burial place mainly for the parishioners of the Lutheran Church of the Cross. The cemetery was the final resting place of many distinguished Evangelicals who rendered great service to the economic and social life of Leszno, and whose tombstones and vaults often represented a high artistic level. The cemetery was liquidated in 1955 and some of the tombstones were moved to the lapidarium at the Church of St.Cross.
Czytaj więcejZostał usytuowany tuż przy południowym ciągu obwałowań ziemnych z fosą, po południowej stronie współczesnego kościoła św. Krzyża (dawnego zboru luterańskiego Krzyża). Nekropolia rozciągała się na południe od plant otaczających kościół św. Krzyża, sięgając jeszcze na zachodnią stronę współczesnej ul. Cypriana Kamila Norwida, zbudowanej zresztą już po II wojnie światowej, po likwidacji rzeczonego cmentarza. Współcześnie pozostałością dawnego cmentarza parafii ewangelickiej jest park im. Johanna Heermanna, usytuowany po południowej stronie Al. Jana Pawła II, tuż przy wiadukcie drogowym im. gen. Stefana „Grota” Roweckiego.
Początki parafialnego cmentarza sięgają lat 30. XVII w., kiedy to Rafał Leszczyński zgodził się, aby luteranie chowali swych zmarłych wewnątrz i na zewnątrz protestanckiego zboru. Pierwotnie pochówki prowadzono w obrębie murów wokół kościoła, które znajdowały się nie tylko od południa i zachodu, jak to jest dziś, ale także od północy i wschodu, czyli od strony ob. pl. dra J. Metziga (Kirchring).
Wraz z rozrastającą się parafią ewangelicką rosła liczba pochówków, które w XVIII w. zaczęto realizować także poza murami zboru, na południowym przedpolu wałów z fosą miejską. Teren nekropolii został również częściowo otoczony murem, do którego mocowano tablice nagrobne, a równocześnie budowano też obiekty kubaturowe związane z cmentarzami. Starszy dom grabarza został zastąpiony w 1908 r. nowym budynkiem, stojącym na południowy wschód od ob. SP nr 1. Z kolei tuż przed wybuchem I wojny światowej zbudowano niewielką kaplicę, opartą na planie oktagonalnym z charakterystycznym stromym dachem wielopołaciowym.
Cechą charakterystyczną ewangelickiej nekropolii były liczne bogato zdobione płyty nagrobne wkomponowane w murowany parkan, ale także nagrobki w formie obelisków, znanych też z cmentarza parafii ewangelicko-reformowanej. Wiele z nich pochodziło jeszcze z okresu baroku tudzież XVIII w. i jako takie przed fizyczną likwidacją zostały przeniesione do lapidarium przy ob. kościele św. Krzyża.
Na cmentarzu ewangelickim chowano wiernych parafii Krzyża, a w południowej części nekropolii w trakcie I wojny światowej utworzono również kwatery wojskowe dla poległych i zmarłych żołnierzy. Całość, wraz z cmentarzem kalwińskim, stanowiła niezwykle cenny pod względem artystycznym element krajobrazu kulturowego miasta. Analogicznie też do nekropolii kalwińskiej, również luterańska swoje istnienie zakończyła tuż po II wojnie światowej. Na podstawie uchwały Miejskiej Rady Narodowej, powziętej jeszcze w 1945 r., rozpoczęła się sukcesywna rozbiórka i likwidacja miejsca pochówku leszczyńskich ewangelików. Do całkowitej likwidacji cmentarza ewangelickiego doszło w pierwszej połowie lat 50. XX w., kiedy to rozebrano nawet kaplicę pogrzebową z 1913 r. Natomiast ostatni budynek cmentarnego założenia, czyli dom grabarza, legł w gruzach w latach 70. XX w., podczas budowy wiaduktu drogowego im. gen. Stefana „Grota” Roweckiego.
Teren pozostały po ewangelickiej nekropolii zamieniono w park, noszący początkowo miano Parku Gwardii Ludowej, zaś od 2007 r. Parku im. Johanna Heermanna, słynnego duchownego i poety ewangelickiego, znanego w Lesznie w XVII w. Część nagrobków, w większości płyt nagrobnych oraz obelisków, pochodzących zasadniczo z XVIII w., translokowano do lapidarium wokół ob. kościoła św. Krzyża, gdzie pozostają jedynymi świadkami istnienia w Lesznie ewangelickiej nekropolii.
Lapidarium utworzone wraz z likwidacją cmentarzy ewangelickiego oraz kalwińskiego, na przełomie lat 50. i 60. XX w., gromadzi kilkadziesiąt płyt nagrobnych oraz obelisków, w większości z piaskowca, z XVII i XVIII w. Są to głównie nagrobki elity gospodarczej i duchownej ówczesnego Leszna. Tutaj też ustawiono w latach 50. XX w. symboliczny grób dra Jana Metziga, z jego ekshumowanymi szczątkami, człowieka będącego znanym i cenionym lekarzem wojskowym oraz przyjacielem Polaków, zmarłego w Lesznie w 1868 r.
Bibliografia:
- Gniazdowska Małgorzata, Cmentarz luterańskiej parafii świętego Krzyża w Lesznie, [w:], Leszczyńskie cmentarze, pod red. J. M. Halec, Leszno 2010.
- Świderski Bronisław, Ilustrowany opis Leszna i ziemi leszczyńskiej, Leszno 1928.
- Urban Maciej, Poewangelickie zabytki miasta Leszna, „Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski”, t. V, 2012.
- Urbaniak Miron, Modernizacja infrastruktury miejskiej Leszna w latach 1832–1914, Poznań 2009.
- http://www.leszno.interbit.pl/teksty/pogrzeby.htm
