Poważna dyskusja wokół elektrowni miejskiej rozgorzała w Lesznie na początku XX w. Przy okazji uchwał dotyczących rozbudowy i budowy nowego kompleksu gazowni miejskiej w maju 1901 r. radni miejscy pozytywnie wypowiedzieli się również o realizacji elektrowni, zwanej wówczas powszechnie centralą elektryczną. Jakkolwiek kwestii budowy zakładu nie sprecyzowano w czasie ani miejscu, to jednak inspektor gazowni i wodociągu Max Krause, za zgodą samorządu miejskiego, od 1904 r. prowadził negocjacje z firmą Zakłady Siemensa-Schuckerta S.A. (Siemens-Schuckertwerke A.G. – SSW) w Berlinie z biurem technicznym w Poznaniu, odnośnie przygotowania projektu elektrowni. Krause dążył do wykorzystania w procesie produkcji energii elektrycznej koksu pogazowego, powstającego w gazowni w trakcie wytwarzania gazu świetlnego, dzięki czemu już na wstępie można było uzyskać sporą oszczędność na materiale opałowym. Początkowo siłownia elektryczna miała znaleźć się na terenie samej gazowni, a wytwarzany w niej prąd zamierzano wykorzystać do oświetlenia i napędu urządzeń mechanicznych zakładu. Jednak już w 1905 r., w drodze dalszych negocjacji, wypracowano koncepcję budowy dużej centrali elektrycznej, która miała powstać w bezpośrednim sąsiedztwie gazowni, po drugiej stronie ob. ul. Przemysłowej (Buchwälderstrasse). W konsekwencji prowadzonych od kilku lat rokowań z firmą SSW, 30 maja 1906 r. zgromadzenie rajców podjęło jednogłośnie uchwałę o budowie elektrowni komunalnej w Lesznie. Główną funkcją projektowanego zakładu miało być dostarczenie energii elektrycznej rzemiosłu i drobnym zakładom przemysłowym w celu zmechanizowania ich produkcji, natomiast kwestię oświetlenia elektrycznego traktowano wówczas marginalnie.

W dniu 3 października 1906 r. rajcy przyznali kwotę 136 480 mk na budowę centrali elektrycznej, lecz wykonawca – SSW – zadeklarował wkrótce, że zrealizuje przedsięwzięcie nawet za niższą kwotę, mianowicie za 135 000 mk. Szczegółową umowę z wykonawcą radni zatwierdzili w grudniu 1906 r., a na przełomie lutego i marca 1907 r. rozpoczęły się prace sieciowe, prowadzone przez monterów SSW (do zainstalowania było m.in. 3,2 km kabla ołowianego, 1200 znaków rozpoznawczych, 12 km przewodów miedzianych). W połowie roku ruszyły prace budowlane przy budynku elektrowni i kotłowni parowej, stawianych przez władze miejskie, a z końcem lata pracownicy SSW zaczęli montować maszyny parowe z generatorami prądu oraz kotły parowe. Oddanie do eksploatacji elektrowni miejskiej nastąpiło 14 listopada 1907 r.

We wnętrzu siłowni parowej z generatorami energii elektrycznej (dominujący szczytowy budynek od ob. ul. Przemysłowej) znajdował się zestaw dwóch nowoczesnych maszyn parowych z generatorami energii firmy SSW (generatory o mocy 60 kW wytwarzały prąd stały o napięciu 440–500 V), każda o mocy 150–200 KM przy 130 obr./min. Pary do napędu silników dostarczały umieszczone w budynku obok (budowla przylegająca do hali maszyn od północy) dwa kotły parowe, wytwarzające parę o temperaturze 350 ⁰C. Zarówno wyposażenie hali maszyn, jak i kotłów stanowiło awangardę postępu technicznego na terenie Leszna.

Wbrew początkowym obawom o rentowność przedsiębiorstwa elektrownia zaczęła bardzo szybko generować dochody, których władze miasta się nie spodziewały. Postępowała również elektryfikacja oświetlenia, choć widoczna głównie u konsumentów prywatnych. W oświetleniu publicznym nadal dominowały tańsze w eksploatacji latarnie gazowe. Efekt był taki, że wzrastające zapotrzebowanie na energię elektryczną doprowadziło do szeregu modernizacji, z których te podjęte w latach 30. XX w. stworzyły zupełnie nową jakość architektoniczną.

Pierwszych prac modernizacyjnych dokonano już w 1924 r., kiedy zainstalowano trzeci zespół prądotwórczy, zbudowany jednak z silnika gazowego Deutza o mocy 350 KM i generatora prądu 250 kW. Kolejne prace nastąpiły w latach 1930–1937. Wtedy rozpoczęła się poważna modernizacja i rozbudowa zakładu. Istotnemu powiększeniu, w sensie powierzchni i wysokości, uległy budynki hali maszyn (został podwyższony i rozbudowany w kierunku ob. ul. Przemysłowej) oraz hali kotłów (znacznie podwyższony i rozbudowany w kierunku ul. Przemysłowej). W powiększonej hali maszyn zainstalowano i uruchomiono w 1931 r. nowoczesną dwucylindrową maszynę parową (800 KM) firmy Ortwein, Karasiński i Ska. z Warszawy, sprzęgniętą z generatorem prądu o mocy 570 kW firmy Siemensa z Poznania. W kotłowni natomiast zamontowano nowoczesny system oczyszczania wody dla kotłów firmy Neckar. Ukoronowanie międzywojennego etapu modernizacji stanowiła druga rozbudowa hali kotłowni, przeprowadzona w 1937 r. Powiększono ją i podwyższono, a wszystko po to, aby w przestronnym wnętrzu ustawić wysokoprężny wodnorurkowy kocioł parowy firmy H. Cegielski z Poznania, wytwarzający parę o ciśnieniu do 21 atmosfer. Spaliny z palenisk kotłów do atmosfery uchodziły przez wysoki na 45 m komin przemysłowy.

Z takim wyposażeniem elektrownia pracowała jeszcze w latach 50. XX w., kiedy to, w wyniku doprowadzenia do miasta energii elektrycznej z zewnątrz, nastąpiła jej likwidacja. Po zamknięciu zakładu zespół budynków, wraz z kompletnym wyposażeniem kotłowni parowej, został przekazany gazowni. Kocioł parowy początkowo zachowano, gdyż rozważano nawet uruchomienie na bazie pozostałości technologicznych kotłowni, ciepłowni dla Leszna. Z pomysłu jednak ostatecznie zrezygnowano i budynki stały nieużytkowane.

W drugiej połowie lat 90. XX w. przystąpiono do adaptacji obiektów budowlanych elektrowni na biura Rejonu Gazowniczego w Lesznie. Przy tej okazji odrestaurowano elewacje, ale zlikwidowano wyposażenie kotłowni parowej i rozebrano komin przemysłowy (1997 r.). Adaptowany do funkcji biurowo-administracyjnych Gazowni dawny kompleks elektrowni miejskiej, pełni tę funkcję do chwili obecnej.

Bibliografia:

- Archiwum Państwowe w Lesznie, Akta miasta Leszna; Dokumentacja techniczna – zbiór.

- Świderski Bronisław, Ilustrowany opis Leszna i Ziemi Leszczyńskiej, Leszno 1928.

- Urbaniak Miron, Zabytki przemysłu i techniki Leszna, Leszno 2006.

- Urbaniak Miron, Modernizacja infrastruktury miejskiej Leszna w latach 1832–1914, Poznań 2009.