Kamienica powstała najpewniej w połowie XVIII w. jako szczytowa budowla barokowa. Na początku XIX w., w 1804 r., nabył ją arystokrata Teodor von Opitz. Oprócz domu mieszkalnego ze skrzydłem bocznym i budynkiem tylnym, na posesji znajdowała się wówczas jeszcze stajnia. W 1850 r. Opitz sprzedał nieruchomość innemu ziemianinowi, Józefowi Teodorowi Cioromskiemu, a ten, w 1867 r., odsprzedał ją z kolei kupcowi żydowskiemu – Abrahamowi Mollowi.

Znany i ceniony w Lesznie radca handlowy Moll prowadził biznes w kamienicy do ok. 1882 r., kiedy to odsprzedał nieruchomość kolejnemu kupcowi żydowskiemu, Salomonowi Mannheimowi, za 14 500 marek. Resztę kwoty wraz z odsetkami zabezpieczono na hipotece domu i miała być ona spłacona do 1886 r. Tak się jednak nie stało, wskutek czego w 1892 r. do księgi wieczystej wpisano pretensje do niespłaconej sumy wrocławskiego rentiera Maxa Molla, odraczając termin spłaty do 1902 r.

Kupiec Mannheim nie zdołał zapłacić jednak hipoteki do swej śmierci i w 1905 r. kwotą 4000 marek obciążono jeszcze jego małżonkę Teresę. Notabene sprawa przeciągających się spłat należności za kamienicę jest o tyle interesująca, że równocześnie kupiec Mannheim prowadził nieustannie inwestycje budowlane, a jego interes w kamienicy, czyli sklep z artykułami żelaznymi, cieszył się sporym powodzeniem.

Sklep z artykułami żelaznymi założył Mannheim już w 1882 r. i przetrwał on bardzo długo jeszcze po II wojnie światowej jako sklep branżowy. Wkrótce po zakupie kamienicy Mannheim dokonał jej poważnej przebudowy, nadając budynkowi układ kalenicowy i kształtując zasadniczo elewacje. Na przełomie XIX i XX w. dom został nadbudowany o piętro, a na fasadzie w kondygnacji piętra i drugiego piętra wprowadzono balkony. Niezależnie od domu frontowego, w 1888 r. Mannheim zlecił też wykucie dwóch nowych otworów okiennych na piętrze skrzydła bocznego od strony ob. ul. Wolności. W oficynie tej na parterze znajdowały się lokale handlowe, zaś na piętrze mieszkania. W następnym roku powstał projekt budowlano-architektoniczny na budynek tylny oraz na podwyższenie o dwie kondygnacje skrzydła bocznego od strony posesji nr 18.

Na początku XX w., w 1904 r., w oficynie i tylnej części zabudowy założone zostało nowe ogrzewanie piecami kaflowymi. W tym czasie od strony ul. Wolności funkcjonowały na parterze jedynie sklepy i magazyny, na piętrze biura oraz izby o różnej funkcji. Komunikacja pomiędzy budynkiem tylnym i skrzydłami oficyn odbywała się na piętrze za pomocą zadaszonych galerii, zaś dla wyższej kondygnacji w identyczny sposób, ale po dachach galerii.

W 1911 r. dla współwłaściciela posesji, syna – Adolfa Mannheima – lokalny mistrz budowlany Franz Feuer przygotował projekt przebudowy okien wystawowych i stropu w sklepie z artykułami żelaznymi, czego dokonano jeszcze w tym samym roku. Równocześnie dokonano też przebudowy i zmian w sferze otworów okiennych i drzwiowych parteru budynku frontowego od strony ob. ul. Wolności, zaś w 1913 r. zaprojektowano zmiany w obrębie kondygnacji piwnicznej domu. W tym samym roku posesja z zabudową została włączona do centralnego systemu kanalizacyjnego.

Po I wojnie światowej i z końcem zaborów doszło do zmiany właściciela posesji. W 1922 r. stała się ona własnością kupca Franciszka Przymuszały, który utrzymał dotychczasowy profil branży stalowej sklepu. Na zlecenie nowego właściciela wykonano przebudowę dachu nad budynkiem mieszkalnym, co pozwoliło na lepsze zagospodarowanie poddasza. Ostatnie dwa lata międzywojnia – 1938 i 1939 r. – to przebudowa i nadbudowa oficyny wschodniej, od strony ul. Wolności, a także ustawienie nowej klatki schodowej w tylnym budynku. Równocześnie Przymuszała planował otynkowanie budynków i wykonanie prac elewacyjnych, których jednak – z powodu wybuchu wojny – nie zdołał już przeprowadzić.

W czasie II wojny światowej kamienica z posesją została przymusowo przewłaszczona na Niemca Huberta Blahuschka. W 1943 r. planował on szereg przedsięwzięć budowlanych, m.in. powiększenia lokali biurowych i prace remontowe dachów. Ostatnie lata wojny sprawiły jednak, że plany te pozostały jedynie w sferze koncepcji.

Po 1945 r. kamienicę oddano przedwojennemu właścicielowi, czyli Przymuszale. Skala zabudowy prowadziła jednak do sztucznego zagęszczania mieszkań w domu, co uzyskano dzięki wtórnym ich podziałom. Ostatecznie, w 1977 r., spadkobiercy Franciszka Przymuszały sprzedali kamienicę PSS „Społem”.

W dniu 30 kwietnia 1991 r. kamienica znalazła się w rejestrze zabytków pod numerem 1182/A.

dr hab. Miron Urbaniak, prof. nadzw.

Instytut Historyczny UWr

Bibliografia:

1     Archiwum Państwowe w Lesznie, Akta miasta Leszno.

2     Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu Delegatura w Lesznie, Ewa Kręglewska-Foksowicz, Kamienica Rynek nr 19. Rozpoznanie historyczno-konserwatorskie, Poznań 1976/77.

3     Komolka Mirosława, Sierpowski Stanisław, Leszno. Zarys dziejów, Poznań 1987.

4     Kręglewska-Foksowicz Ewa., Sztuka Leszna, Poznań 1981.

5     Urbaniak Miron, Modernizacja infrastruktury miejskiej Leszna w latach 1832–1914, Poznań 2009.