Współczesna kamienica powstała bardzo późno, gdyż dopiero w 1888 r. na skutek połączenia i generalnej przebudowy dwóch XVIII-wiecznych kamieniczek szczytowych w konwencji barkowej. Aż do 1888 r. na miejscu kamienicy nr 28 stały dwa niewielkie domy barokowe, dla których prowadzono dwie niezależne księgi wieczyste dla parcel nr 291 i 292, oznaczonych tak na planie Leszna z końca XVIII stulecia.

Jak wynika z ksiąg wieczystych i ustaleń Ewy Kręglewskiej-Foksowicz, tendencja do zintegrowania obu kamienic i stworzenia jednej budowli, mogła być znacznie wcześniejsza. Oto bowiem już od 1825 r. obie kamienice były w ręku jednego właściciela i kolejne umowy kupna-sprzedaży kontynuują dążność do jednolitej własności obydwu nieruchomości. Wcześniej, bowiem już w 1785 r., rodzina Franke znalazła się w posiadaniu kamienicy południowej (nr 292). W tymże roku, na skutek kontraktu tzw. rezygnacji, własność tej kamienicy została przeniesiona na Jana Samuela Franke. Na tej posesji na początku XIX w. znajdowały się: dom mieszkalny z podwórzem, oficyna i dom tylny, a do tego niewielki browar, który posiadał jednak wydzieloną działkę z adresem Rynek nr 247.

Po śmierci Jana Samuela posesję odziedziczył syn Karol August. Natomiast w 1825 r. od wdowy Anny Reginy Franke i od brata Emanuela Teodora Franke posesję wraz z zabudową i browarem odkupił syn, piwowar Dawid Ernst Franke, za 1200 talarów. Wkrótce jednak zmarł i nieruchomość odziedziczyła jego małżonka Joanna Teodora.

Tymczasem sąsiednia kamienica północna (nr 29) znajdowała się na przełomie XVIII i XIX w. we władaniu zegarmistrza Henryka Scholza. W 1814 r. sprzedał ją za 600 talarów Annie Reginie Franke, która w 1825 r. odsprzedała nieruchomość synowi Dawidowi Ernstowi Franke za 1400 talarów. Od tego momentu historia własności i dzieje obu posesji wraz z zabudową łączą się już nierozerwalnie.

Po śmierci piwowara Dawida Ernsta Franke, w 1831 r nieruchomość odziedziczyła wdowa Joanna Teodora, będąca wyłączną właścicielką, analogicznie do poprzedniej posesji (południowej). Na posesji północnej zabudowa była nieco skromniejsza, gdyż znajdowały się tu tylko: dom mieszkalny z dobudówką względnie oficyną oraz parcela pod zabudowę.

Dwie dekady później, w 1851 r., obie posesje, wówczas już o numerach 255 i 256, kupił syn, również piwowar – Karol Teodor Franke wraz z żoną Joanną. Żona zmarła jednak jeszcze w tym samym roku i piwowar spłacił córkę Paulinę Teodorę, dzięki czemu już w 1852 r. stał się wyłącznym właścicielem obu parcel z zabudową. Natychmiast, w 1853 r., Dawid Ernst Franke sprzedał obie nieruchomości innemu piwowarowi Bertoldowi Anderschowi. Za posesję nr 255 zapłacił Andersch 8200 talarów, w tym 1700 talarów za umeblowanie, kupił też posesję nr 256, ale wpis do księgi wieczystej nastąpił dopiero w 1861 r., kiedy do współwłasności dopisano małżonkę Anderscha – Emilię. Był to zarazem ostatni wpis w księdze wieczystej posesji nr 256, zamkniętej definitywnie 22 lipca 1892 r., w związku z integralnym połączeniem obu parcel, które dokonało się de facto już w 1888 r.

Do lat 80. XIX w. na posesjach stały dwie szczytowe kamienice barokowe, posiadające w przyziemiu każda układ dwupasmowy i trzytraktowe rozplanowanie wnętrz. W 1888 r. Bertold Andersch zlecił mistrzowi budowlanemu Hermannowi Nergerowi przygotowanie kompleksowego projektu przebudowy, a w zasadzie budowy od podstaw jednej nowej kamienicy w miejsce dwóch dotychczasowych. W czerwcu 1888 r. rewidujący projekty stary fachowiec budowlany Otto Rau wydał warunkową zgodę na wzniesienie domu frontowego, który Nerger ukończył w stanie surowym już w połowie września. Rok później Nerger zaprojektował i przeprowadził budowę obiektów gospodarczych na tyłach posesji, gdzie znalazły się m.in. stajnie oraz ubikacje.

W takim stanie zabudowa wspólnej już posesji znajdowała się w końcu lat 80. XIX w., a wkrótce potem zmarł właściciel Bertold Andersch i w 1892 r. jedyną właścicielką stała się wdowa Emilia. Za jej czasów podjęto szereg inwestycji budowlanych.

Tak oto już w 1894 r. Nerger zaprojektował zmiany i korekty północnego lokalu sklepowego oraz jego okna wystawowego z wejściem. W lokalu tym usunięto ścianę działową, będąca reliktem kamienicy z posesji nr 255, wykonano dwa duże okna wystawowe, pomiędzy którymi umieszczono otwór drzwiowy i drzwi wejściowe. Do końca marca tegoż roku interwencja budowlana była już zakończona. Dekadę później, w 1903 r., zgodnie z projektem Nergera przebudowano także południowy sklep i jego okna wystawowe.

Równolegle trwały też inwestycje w obrębie zabudowy gospodarczej i browaru położonych od strony ob. ul. Zielonej. W 1897 r. przebudowano wspomniany browar – na podstawie projektów Nergera, zaś w 1900 r. rozebrano starą i wybudowano nową stajnię od strony ob. ul. Zielonej. Stylistycznie dopasował ją Nerger do przebudowanego kilka lat wcześniej browaru, stojącego w północnej części podwórza od ulicy.

W okresie międzywojennym na parterze kamienicy mieściła się wielka księgarnia, a szacunkowa wycena tej kamienicy z 1934 r. określiła jej wartość na ok. 40 000 zł. W czasie II wojny światowej, w 1942 r., planowano nieznaczne interwencje budowlane na parterze.

Wspomniana wielka księgarnia w kamienicy znajdowała się jeszcze długo po II wojnie światowej. W dniu 2 września 1988 r. kamienica nr 28 została wpisana pod numerem 1113/A do rejestru zabytków.

dr hab. Miron Urbaniak, prof. nadzw.

Instytut Historyczny UWr

Bibliografia:

1     Archiwum Państwowe w Lesznie, Akta miasta Leszno.

2     Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu Delegatura w Lesznie, Ewa Kręglewska-Foksowicz, Kamienica Rynek nr 28. Rozpoznanie historyczno-konserwatorskie, Poznań 1979.

3     Komolka Mirosława, Sierpowski Stanisław, Leszno. Zarys dziejów, Poznań 1987.

4     Kręglewska-Foksowicz Ewa., Sztuka Leszna, Poznań 1981.

5     Świderski Bronisław, Ilustrowany opis Leszna i Ziemi Leszczyńskiej, Leszno 1928.

6     Urbaniak Miron, Modernizacja infrastruktury miejskiej Leszna w latach 1832–1914, Poznań 2009.